基本性質 本節討論下列稱為互反變換 (reciprocal transform ) 的函數:
f : C ∖ { 0 } → C z ↦ w = f ( z ) = 1 z \begin{align*}
f:\mathbb{C}\setminus\{0\} &\to \mathbb{C}\\
z&\mapsto w=f(z)=\frac1z
\end{align*} f : C ∖ { 0 } z → C ↦ w = f ( z ) = z 1 此函數為1-1,又若 z = r e i θ z=r e^{i\theta} z = r e i θ 、w = ρ e i ϕ w=\rho e^{i\phi} w = ρ e i ϕ ,則有 ρ = 1 / r , ϕ = − θ \rho=1/r, \phi=-\theta ρ = 1/ r , ϕ = − θ ,下圖為直觀的函數呈現:
圖2.5-1: 互反變換
觀察此圖可得:
當 r > 1 r>1 r > 1 時 (圓外的點) 對應到圓內的點 ρ = 1 r < 1 \rho=\frac1r<1 ρ = r 1 < 1 , 順時針繞(θ ↗ \theta \nearrow θ ↗ )變成逆時針繞(ϕ = − θ ↘ \phi=-\theta \searrow ϕ = − θ ↘ )。
例題2.5-1. 計算區域 A = { z ∣ Re ( z ) ≥ 1 2 } A=\left\{ z ~|~ \text{Re~}(z)\ge \frac12\right\} A = { z ∣ Re ( z ) ≥ 2 1 } 在映射 w = f ( z ) = 1 z w=f(z)=\frac1z w = f ( z ) = z 1 作用下之值域。
[解] 設 w = u + i v w=u+iv w = u + i v ,則有
w ∈ f ( A ) ⟺ z = f − 1 ( w ) = 1 w = u − i v u 2 + v 2 ∈ A ⟹ Re ( z ) = u u 2 + v 2 ≥ 1 2 ⟹ u 2 + v 2 − 2 u ≤ 0 ⟹ ( u − 1 ) 2 + v 2 ≤ 1 \begin{align*}
w\in f(A)&\iff z=f^{-1}(w)=\frac{1}{w}=\frac{u-iv}{u^2+v^2}\in A \\ &\implies \text{Re~}(z) = \frac{u}{u^2+v^2}\ge \frac12 \\
&\implies u^2+v^2-2u\le 0 \\
&\implies (u-1)^2+v^2\le 1
\end{align*} w ∈ f ( A ) ⟺ z = f − 1 ( w ) = w 1 = u 2 + v 2 u − i v ∈ A ⟹ Re ( z ) = u 2 + v 2 u ≥ 2 1 ⟹ u 2 + v 2 − 2 u ≤ 0 ⟹ ( u − 1 ) 2 + v 2 ≤ 1 因此 f ( A ) = D ‾ 1 ( 1 ) f(A)=\overline{D}_1(1) f ( A ) = D 1 ( 1 ) 。若將集合 A A A 中條件的 1 2 \frac12 2 1 改成 1 1 1 則會得到,f ( A ) = D ‾ 1 2 ( 1 2 ) f(A)=\overline{D}_\frac12(\frac12) f ( A ) = D 2 1 ( 2 1 ) 。兩者圖形如下所是:
若考慮值域的原點 ( u , v ) = ( 0 , 0 ) (u,v)=(0,0) ( u , v ) = ( 0 , 0 ) 的點,在 z z z -平面(集合 A A A )中並無預像,亦即不存點 ,使得 f ( z ) = ( 0 , 0 ) f(z)=(0,0) f ( z ) = ( 0 , 0 ) ,其實w w w -平面上的原點為 lim y → ± ∞ ( 1 2 , y ) \lim\limits_{y\to \pm\infty} (\frac12,y) y → ± ∞ lim ( 2 1 , y ) 之鏡像。
例題2.5-2. 計算例題2.5-1 所設定的區域 A A A 和 D ‾ 1 ( 1 2 ) \overline{D}_1(\frac12) D 1 ( 2 1 ) 的交集,經過互反變換之鏡像。
[解] 由於
∣ z − 1 2 ∣ = ∣ x + i y − 1 2 ∣ ⟹ ( x − 1 2 ) 2 + y 2 ≤ 1 ⟹ x 2 + y 2 − x ≤ 3 4 \left| z-\frac12 \right| = \left|x+iy-\frac12\right|\implies \left(x-\frac12\right)^2+y^2\le1\implies x^2+y^2-x\le \frac34 z − 2 1 = x + i y − 2 1 ⟹ ( x − 2 1 ) 2 + y 2 ≤ 1 ⟹ x 2 + y 2 − x ≤ 4 3 因此 D ‾ 1 ( 1 2 ) = { ( x , y ) ∣ x 2 + y 2 − x ≤ 3 4 } \overline{D}_1(\frac12)=\left\{(x,y) ~| ~ x^2+y^2-x\le \frac34\right\} D 1 ( 2 1 ) = { ( x , y ) ∣ x 2 + y 2 − x ≤ 4 3 } 。此外由例題2.5-1 的結果知 f ( A ) = D ‾ 1 ( 1 ) f(A)=\overline{D}_1(1) f ( A ) = D 1 ( 1 ) ,因此題意所求的鏡像為 f ( D ‾ 1 ( 1 2 ) ) ∩ D ‾ 1 ( 1 ) f\left(\overline{D}_1(\frac12)\right)\cap \overline{D}_1(1) f ( D 1 ( 2 1 ) ) ∩ D 1 ( 1 ) 。先計算集合f ( D ‾ 1 ( 1 2 ) ) f\left(\overline{D}_1(\frac12)\right) f ( D 1 ( 2 1 ) ) :
w ∈ f ( D ‾ 1 ( 1 2 ) ) ⟺ f − 1 ( w ) ∈ D ‾ 1 ( 1 2 ) ⟺ 1 w ∈ D ‾ 1 ( 1 2 ) ⟺ u − i v u 2 + v 2 ∈ D ‾ 1 ( 1 2 ) ⟺ ( u u 2 + v 2 ) 2 + ( − v u 2 + v 2 ) 2 − u u 2 + v 2 ≤ 3 4 ⟺ 1 u 2 + v 2 − u u 2 + v 2 ≤ 3 4 ⟺ u 2 + v 2 ≥ 4 3 ( 1 − u ) ⟺ ( u + 2 3 ) 2 + v 2 ≥ 16 9 = ( 4 3 ) 2 \begin{align*}
w\in f\left(\overline{D}_1\left(\frac12\right)\right)
& \Longleftrightarrow f^{-1}(w)\in\overline{D}_1\left(\frac12\right)
\Longleftrightarrow \frac1{w}\in\overline{D}_1\left(\frac12\right) \\
& \Longleftrightarrow \frac{u-iv}{u^2+v^2}\in\overline{D}_1\left(\frac12\right) \\
& \Longleftrightarrow
\left( \frac{u}{u^2+v^2}\right)^2+\left( \frac{-v}{u^2+v^2}\right)^2- \frac{u}{u^2+v^2}\le \frac34 \\
& \Longleftrightarrow
\frac{1}{u^2+v^2}-\frac{u}{u^2+v^2}\le \frac34 \\
& \Longleftrightarrow u^2+v^2 \ge \frac43(1-u) \\
& \Longleftrightarrow \left(u+\frac23\right)^2+v^2\ge \frac{16}{9}=\left(\frac43\right)^2
\end{align*} w ∈ f ( D 1 ( 2 1 ) ) ⟺ f − 1 ( w ) ∈ D 1 ( 2 1 ) ⟺ w 1 ∈ D 1 ( 2 1 ) ⟺ u 2 + v 2 u − i v ∈ D 1 ( 2 1 ) ⟺ ( u 2 + v 2 u ) 2 + ( u 2 + v 2 − v ) 2 − u 2 + v 2 u ≤ 4 3 ⟺ u 2 + v 2 1 − u 2 + v 2 u ≤ 4 3 ⟺ u 2 + v 2 ≥ 3 4 ( 1 − u ) ⟺ ( u + 3 2 ) 2 + v 2 ≥ 9 16 = ( 3 4 ) 2 亦即集合f ( D ‾ 1 ( 1 2 ) ) f\left(\overline{D}_1(\frac12)\right) f ( D 1 ( 2 1 ) ) 表值域為包含圓 C 4 3 ( − 2 3 ) C_\frac43(-\frac23) C 3 4 ( − 3 2 ) 在內的圓外之區域,換句話說,所求的 f ( D ‾ 1 ( 1 2 ) ) ∩ f ( A ) f\left(\overline{D}_1(\frac12)\right)\cap f(A) f ( D 1 ( 2 1 ) ) ∩ f ( A ) 是包含圓 C 4 3 ( − 2 3 ) C_\frac43(-\frac23) C 3 4 ( − 3 2 ) 在內的圓外落在區域 D ‾ 1 ( 1 2 ) \overline{D}_1(\frac12) D 1 ( 2 1 ) 的的點所成集合,圖示如下:
接著討論廣義圓 (generalized circles ) 在 w = 1 z w=\frac1z w = z 1 作用後之鏡像,即討論z z z -平面上的廣義圓:
A ( x 2 + y 2 ) + B x + C y + D = 0 (2.5-1) A(x^2+y^2)+B x+C y+D=0 \tag{2.5-1} A ( x 2 + y 2 ) + B x + C y + D = 0 ( 2.5-1 ) 之鏡像。以極座標來呈現,令 w = u + i v = ρ e i ϕ w=u+iv=\rho e^{i\phi} w = u + i v = ρ e i ϕ ,由反函數關係知
z = x + i y = 1 w = ρ − 1 e − i ϕ ⟹ x = ρ − 1 cos ϕ , y = − ρ − 1 sin ϕ , x 2 + y 2 = ρ − 2 , z=x+i y=\frac{1}{w}=\rho^{-1}e^{-i\phi}
\implies x=\rho^{-1} \cos\phi,~y=-\rho^{-1}\sin \phi,~x^2+y^2=\rho^{-2}, z = x + i y = w 1 = ρ − 1 e − i ϕ ⟹ x = ρ − 1 cos ϕ , y = − ρ − 1 sin ϕ , x 2 + y 2 = ρ − 2 , 因而則有
A ρ − 2 + ρ − 1 ( B cos ϕ − C sin ϕ ) + D = 0 A \rho^{-2}+\rho^{-1}(B \cos\phi-C \sin\phi)+D=0 A ρ − 2 + ρ − 1 ( B cos ϕ − C sin ϕ ) + D = 0 亦即
A + ρ ( B cos ϕ − C sin ϕ ) + D ρ 2 = 0 A +\rho (B \cos\phi-C \sin\phi)+D \rho^2=0 A + ρ ( B cos ϕ − C sin ϕ ) + D ρ 2 = 0 等價於
A + B u − C v + D ( u 2 + v 2 ) = 0 (2.5-2) A +B u-C v+D (u^2+v^2)=0 \tag{2.5-2} A + B u − C v + D ( u 2 + v 2 ) = 0 ( 2.5-2 ) 式(2.5-2)代表的是w w w -平面上直線(D = 0 D=0 D = 0 )或廣義圓(D ≠ 0 D\neq 0 D = 0 )。換句或說,
廣義圓 → w = 1 z 廣義圓 \text{廣義圓~~} \stackrel{\normalsize w=\frac1z}{\xrightarrow{\hspace*{1cm}}}\text{~~廣義圓} 廣義圓 w = z 1 廣義圓 從式(2.5-2)可歸納出:
通過z z z -原點的直線(即A = D = 0 A=D=0 A = D = 0 ),經互反變換後成為通過w w w -平面原點的直線; 未通過z z z -原點的直線(即A = 0 A=0 A = 0 ),則變換成通過w w w -平面原點的圓; 通過z z z -原點的圓(即D = 0 D=0 D = 0 ),變換成沒通過w w w -平面原點的直線。 一般未通過z z z -原點的圓(即A ≠ 0 , D ≠ 0 A\neq 0,~D\neq 0 A = 0 , D = 0 ),變換成沒通過w w w -平面原點的圓。
例題2.5-3. 求垂直線 x = a x=a x = a 與水平線 y = b y=b y = b 在 w = 1 z w=\frac1z w = z 1 作用後之鏡像。
[解] 由 w = 1 / z w=1/z w = 1/ z 可知
x = u u 2 + v 2 , y = − v u 2 + v 2 , x=\frac{u}{u^2+v^2}, \quad y=\frac{-v}{u^2+v^2}, x = u 2 + v 2 u , y = u 2 + v 2 − v , 垂直線
x − a = 0 ⇒ ( 2.5 - 1 ) ⇒ ( 2.5 - 2 ) ⇒ u − a ( u 2 + v 2 ) = 0 ( 1 ) a ≠ 0 ⇒ u 2 + v 2 − 1 a u = 0 ⇒ ( u − 1 2 a ) 2 + v 2 = ( 1 2 a ) 2 ( 2 ) a = 0 ⇒ x = 0 ( y 軸 ) ⇒ u = 0 ( v 軸 ) \begin{array}{lll}
x-a=0&\Rightarrow & (2.5\text{-}1) ~\Rightarrow~(2.5\text{-}2)\\
&\Rightarrow& u-a(u^2+v^2)=0\\
(1)~a\neq 0 &\Rightarrow& u^2+v^2-\frac{1}{a}u=0 \\
&\Rightarrow& \left(u-\frac1{2a}\right)^2+v^2=\left(\frac{1}{2a}\right)^2 \\
(2)~a=0&\Rightarrow& x=0~ (y\textrm{軸})\\
&\Rightarrow & u=0~ (v\textrm{軸})
\end{array} x − a = 0 ( 1 ) a = 0 ( 2 ) a = 0 ⇒ ⇒ ⇒ ⇒ ⇒ ⇒ ( 2.5 - 1 ) ⇒ ( 2.5 - 2 ) u − a ( u 2 + v 2 ) = 0 u 2 + v 2 − a 1 u = 0 ( u − 2 a 1 ) 2 + v 2 = ( 2 a 1 ) 2 x = 0 ( y 軸 ) u = 0 ( v 軸 ) 水平線
y − b = 0 ⇒ ( 2.5 - 1 ) ⇒ ( 2.5 - 2 ) ⇒ v + b ( u 2 + v 2 ) = 0 ( 1 ) b ≠ 0 ⇒ u 2 + v 2 + 1 b v = 0 ⇒ u 2 + ( v + 1 2 b ) 2 = ( 1 2 b ) 2 ( 2 ) b = 0 ⇒ y = 0 ( x 軸 ) ⇒ v = 0 ( u 軸 ) \begin{array}{lll}
y-b=0 & \Rightarrow &(2.5\text{-}1)~\Rightarrow~
(2.5\text{-}2) \\
&\Rightarrow& v+b(u^2+v^2)=0\\
(1)~ b\neq 0 &\Rightarrow& u^2+v^2+\frac{1}{b}v=0 \\
&\Rightarrow& u^2+\left(v+\frac1{2b}\right)^2=\left(\frac{1}{2b}\right)^2 \\
(2)~b=0&\Rightarrow& y=0~ (x\textrm{軸})\\
&\Rightarrow & v=0~ (u\textrm{軸})
\end{array} y − b = 0 ( 1 ) b = 0 ( 2 ) b = 0 ⇒ ⇒ ⇒ ⇒ ⇒ ⇒ ( 2.5 - 1 ) ⇒ ( 2.5 - 2 ) v + b ( u 2 + v 2 ) = 0 u 2 + v 2 + b 1 v = 0 u 2 + ( v + 2 b 1 ) 2 = ( 2 b 1 ) 2 y = 0 ( x 軸 ) v = 0 ( u 軸 ) 亦即 w = 1 z w=\frac1z w = z 1 將非座標軸的垂直線 x = a x=a x = a 與水平線 y = b y=b y = b 分別映射到圓心在 u u u 軸與v v v 軸的圓上,圖示如下:
圖形展示 卡氏座標下對方格的圖形經互反變換所得鏡像,由Geogebra的展示:
Geogebra 1: 給定集合經互反變換所得鏡像
Geogebra 2: 方格的圖形經互反變換所得鏡像
極座標下集合經互反變換所得鏡像,由Geogebra的展示:
Geogebra 3: 集合經互反變換所得鏡像
擴充複數平面
試問互反變換 w = 1 z w= \frac1z w = z 1 的幾何意義為何?透過這個函數,可進一步拓展複數平面,加入理想點 (ideal point) 表示成 ∞ \infty ∞ (即 r = ∞ r=\infty r = ∞ ),形成擴充的複數平面 C ∞ C_\infty C ∞ 。明顯地理想點的性質成立:lim z → ∞ z = ∞ \lim\limits_{z\to \infty} z =\infty z → ∞ lim z = ∞ 的充要條件是 lim z → ∞ ∣ z ∣ = ∞ \lim\limits_{z\to \infty}|z|=\infty z → ∞ lim ∣ z ∣ = ∞ ,即理想點 代表了所有 r = ∞ r=\infty r = ∞ 的點 。
在理想點 ∞ \infty ∞ 的鄰域定義為 D ε ( ∞ ) = { z : ∣ z ∣ > 1 ε } = { z : ∣ 1 z − 0 ∣ < ε } D_\varepsilon(\infty)=\{z: |z|>\frac1\varepsilon\}=\{z: \left|\frac{1}{z}-0\right|<\varepsilon\} D ε ( ∞ ) = { z : ∣ z ∣ > ε 1 } = { z : z 1 − 0 < ε } , 因此討論 lim z → ∞ f ( z ) \lim\limits_{z\to \infty}f(z) z → ∞ lim f ( z ) 等價於討論 lim 1 ∣ z ∣ → 0 f ( z ) \lim\limits_{\frac1{|z|}\to 0} f(z) ∣ z ∣ 1 → 0 lim f ( z ) 。
了解理想點的最好方式是透過由黎曼提出的球極投影變換 (stereographic projection)。設 S 2 \mathbb{S}^2 S 2 表示直徑為 1 1 1 的黎曼球(Riemann sphere),將球心放置在三度空間內的 ( 0 , 0 , 1 2 ) (0,0,\frac12) ( 0 , 0 , 2 1 ) 處,並以 P = ( α , β , γ ) P=(\alpha,\beta,\gamma) P = ( α , β , γ ) 來代表三度空間點的座標,而此點對應到複數平面上的點 z = x + i y z=x+iy z = x + i y 之三度空間座標表示法則為 z = ( x , y , 0 ) z=(x, y, 0) z = ( x , y , 0 ) 。令 N = ( 0 , 0 , 1 ) N=(0,0,1) N = ( 0 , 0 , 1 ) 表示 S 2 \mathbb{S}^2 S 2 上的北極,以及 S = ( 0 , 0 , 0 ) S=(0,0,0) S = ( 0 , 0 , 0 ) 為 S 2 \mathbb{S}^2 S 2 上的南極。圖形如下:
圖2.5-2: 球極平面投影圖示(球的南極在複數平面的原點)
複數平面上的點 z = x + i y z=x+iy z = x + i y 如何對應到球 S 2 \mathbb{S}^2 S 2 上的點?將 N N N 和 z z z 的連線稱為 L L L ,則 L L L 和 S \mathbb{S} S 的唯一交點即為所求。參考下圖:
圖2.5-3: 黎曼球和複數平面間的投影關係
可知複數平面上的單位圓上的點,即 x 2 + y 2 = 1 x^2+y^2=1 x 2 + y 2 = 1 在 S \mathbb{S} S 上的座標為 ( x 2 , y 2 , 1 2 ) (\frac{x}2,\frac{y}2,\frac12) ( 2 x , 2 y , 2 1 ) ,而複數平面上單位圓外的點會對應到 S \mathbb{S} S 的上半球 P = ( α , β , γ ) , γ > 1 / 2 P=(\alpha,\beta,\gamma),~ \gamma>1/2 P = ( α , β , γ ) , γ > 1/2 ,且複數平面上單位圓內的點會對應到 S \mathbb{S} S 的下半球 P = ( α , β , γ ) , γ < 1 / 2 P=(\alpha,\beta,\gamma), \gamma<1/2 P = ( α , β , γ ) , γ < 1/2 。如此一來,可以定義球極投影變換為
φ : C ∞ → S z ↦ P = φ ( z ) \begin{align*}
\varphi:&\mathbb{C}_\infty\to\mathbb{S}\\
&z\mapsto P=\varphi(z)
\end{align*} φ : C ∞ → S z ↦ P = φ ( z ) 將複數平面上的原點對應到 S \mathbb{S} S 的南極 S = ( 0 , 0 , 0 ) S=(0,0,0) S = ( 0 , 0 , 0 ) ;剩餘的是哪個點是對應到 S \mathbb{S} S 的北極N = ( 0 , 0 , 1 ) N=(0,0,1) N = ( 0 , 0 , 1 ) ?從圖2.5-2 與2.5-3 來看,應該是 ∣ z ∣ → ∞ |z|\to\infty ∣ z ∣ → ∞ 對應到 P → N P\to N P → N ,換句話說,φ ( 理想點 ) = ( 0 , 0 , 1 ) = N \varphi(\text{理想點})=(0,0,1)=N φ ( 理想點 ) = ( 0 , 0 , 1 ) = N 。
因此互反變換可以擴大定義成:
f : C ∞ → C ∞ z ↦ w = f ( z ) = { 1 z , when z ≠ 0 and z ≠ ∞ , 0 , when z = ∞ , ∞ , when z = 0. \begin{align*}
f:&\mathbb{C}_\infty \to \mathbb{C}_\infty \\
&z\mapsto w=f(z)=\begin{cases}
\frac1z, &\text{when~}z\neq 0 \text{~and~}z\neq \infty,\\
0, & \text{when~}z=\infty, \\
\infty, & \text{when~}z = 0.
\end{cases}
\end{align*} f : C ∞ → C ∞ z ↦ w = f ( z ) = ⎩ ⎨ ⎧ z 1 , 0 , ∞ , when z = 0 and z = ∞ , when z = ∞ , when z = 0. 有關球極平面投影將黎曼球變換到擴充複數平面的座標關係,請參閱§2.6。
習題 Find the image of the disk D 4 3 ( − 2 i 3 ) = { z : ∣ z + 2 i 3 ∣ < 4 3 } D_{\frac{4}{3}}(-\frac{2i}{3})=\{z: |z+\frac{2i}{3}|<\frac{4}{3}\} D 3 4 ( − 3 2 i ) = { z : ∣ z + 3 2 i ∣ < 3 4 } under f ( z ) = 1 z f(z)=\frac{1}{z} f ( z ) = z 1 . 16. Show that the half-plane y < x − 1 2 y<x-\frac{1}{2} y < x − 2 1 is mapped onto the disk ∣ w − 1 − i ∣ < 2 |w-1-i|<\sqrt{2} ∣ w − 1 − i ∣ < 2 by the reciprocal transformation.
Show that the parabola 2 x = 1 − y 2 2x=1-y^2 2 x = 1 − y 2 is mapped onto the cardioid ρ = 1 + cos ϕ \rho=1+\text{cos}\space \phi ρ = 1 + cos ϕ by the reciprocal transformation. Use the definition ∀ ε > 0 \forall \space \varepsilon >0 ∀ ε > 0 , ∃ R > 0 \exist \space R>0 ∃ R > 0 such that f ( z ) ∈ D ε ( L ) f(z) \in D_{\varepsilon}(L) f ( z ) ∈ D ε ( L ) (i.e. ∣ f ( z ) − L ∣ < ε |f(z)-L|< \varepsilon ∣ f ( z ) − L ∣ < ε ) whenever ∣ z ∣ > R |z|>R ∣ z ∣ > R for the limit lim z → ∞ f ( z ) = L \lim\limits_{z\to \infty} f(z)=L z → ∞ lim f ( z ) = L to prove that lim z → ∞ z + 1 z − 1 = 1 \lim\limits_{z \to \infty} \frac{z+1}{z-1}=1 z → ∞ lim z − 1 z + 1 = 1 .